امیرکبیر؛ مردی از جنس خدمت صادقانه به مردم
به گزارش خبرنگار نوید شاهد، «میرزا محمدتقیخان فراهانی» مشهور به «امیر کبیر» در سال 1186 متولد شد و نخستین صدراعظم ایران در زمان «ناصرالدین شاه قاجار» بود. او در دوران زندگی پربرکتش خدمات ارزشمندی را از خود بر جای گذاشت و حامی مردم مظلوم در دربار قاجار بود. در نهایت «امیر کبیر» با تحریک نزدیکان «ناصرالدین شاه» که به مقام و جایگاهش حسادت می‌کردند در «حمام فین کاشان» ناجوانمردانه به شهادت رسید. همزمان با فرارسیدن بیستم دی‌ماه، سالروز شهادت «میرزا محمدتقیخان فراهانی» ملقب به «امیر کبیر» گزارشی از شخصیت و خدمات ارزشمند او تهیه کرده‌ایم.
«امیر کبیر» در یک نگاه
«میرزا محمدتقیخان فراهانی» در 19 دی‌ماه سال 1186 در منطقه «فراهان» از توابع «اراک» متولد شد. او با کودکان قائم مقام نخست شاه همبازی بود. در تاریخ نقل شده است که «امیر کبیر» نهار فرزندان قائم مقام را می‌برد و در حجره معلم آنها می‌ایستاد تا ظروف غذا را برگرداند. در این زمان آنچه معلم به آنها آموخته بود را فرامی‌‌گرفت. روزی «قائم مقام» که قصد داشت فرزندانش را گزینش کند، هر چه از آنها پرسید درست جواب ندادند و «امیر کبیر» پاسخ درست را می‌داد. او در خانه «قائم مقام» تربیت شد و به سمت منشی‌گری وی رسید.
در نهایت «امیر کبیر» از صدارت عزل و به شهر «کاشان» تبعید شد. وی با تحریک نزدیکان «ناصرالدین شاه» که به مقام و جایگاهش حسادت می‌کردند در بیستم دی‌ماه 1230 در «حمام فین کاشان» ناجوانمردانه توسط «علی‌خان‌حاجب» به شهادت رسید. پیکر او ابتدا در شهر «کاشان» دفن شد. اما چند ماه بعد توسط «عزت الدوله» همسر «ناصرالدین شاه» پیکر «امیر کبیر» به «رواق شرقی حرم امام حسین (ع)» معروف به «پائین پا» منتقل شد.
تمام القاب و عناوین «میرزا محمدتقیخان فراهانی»
از جمله القاب «میرزا محمدتقیخان فراهانی» می‌توان به «کربلایی محمدتقی»، «میرزا محمدتقیخان»، «مستوفی نظام»، «وزیر نظام»، «امیر نظام»، «امیر کبیر»، «امیراتابک اعظم» اشاره کرد. همچنین وی با «ملک نسا خانم» معروف به عزت‌الدوله» ازدواج کرد و شوهرخواهر «ناصرالدین شاه» نیز شد.
«تاسیس دارالفنون»
امیرکبیر زمانی که به صدارت رسید متوجه کمبود مؤسسات آموزشی در کشور شد و اعتقاد داشت ایران از نظر علوم جدید بی‌بهره است. به همین دلیل اگر بخواهد تحولاتی را در کشور ایجاد کند باید بهره‌ای از تمدن و علوم مختلف کسب کند. او دو مسافرت به «روسیه» داشت و در این سفرها نظام تعلیم و تربیت ملل اروپایی را بررسی کرد.
تأسیس یک مدرسه عالی و معلم اروپایی همیشه دغدغه او بود و زمانی که به صدارت رسید به این فکر جامه عمل پوشاند. او اعتقاد داشت، به جای اینکه دولت ایران بیست نفر محصل به اروپا بفرستد، با این بودجه چند معلم از اروپا به ایران بیاورد و 200 محصل را تربیت کند.
«مدرسه دارالفنون» در زمان صدارت «امیرکبیر»، در هفت شعبه تأسیس شد و نخستین مدرسه جدید ایران بود. شاهزادگان قاجار نخستین دانش‌آموزان دارالفنون بودند. در دارالفنون اصول علمی جدید و دانش‌های «مهندسی»، «پزشکی»، «داروسازی»، «معدن» و «فنون» به جوانان آموزش داده می‌شد و بسیاری از معلم‌های آن از اروپا و به ویژه از کشورهایی چون «اتریش»، «اسپانیا»، «ایتالیا» و «فرانسه» به کار گرفته شده بودند. البته «امیر کبیر» هنگام آغاز به کار دارالفنون از صدارت برکنار و به «کاشان» تبعید شده بود اما با همه مخالفت‌های جانشینش، «میرزا آقاخان نوری» مدرسه کار خود را ادامه داد.
انتشار روزنامه «وقایع اتفاقیه»
نخستین شماره روزنامه «وقایع اتفاقیه» در سال سوم سلطنت «ناصرالدین‌شاه قاجار» در ۱۸ بهمن ۱۲۲۹ خورشیدی و به کوشش «امیرکبیر» منتشر شد. به دستور «امیرکبیر» اشتراک این روزنامه برای تمام افرادی که از دستگاه دولتی بیش از ۲۰۰ تومان حقوق می‌گرفتند، اجباری بود.
در این روزنامه، اخبار داخلی شامل خبرهای مربوط به «دربار»، «عزل و نصب‌ها»، «اعطای مقام‌ها، نشان‌ها و امتیازات» چاپ می‌شد. در شماره‌هایی نیز اخبار رویدادهای شهرهای ایران به چاپ می‌رسید. در بخش اخبار خارجی، اخبار مربوط به کشورهای اروپایی به چاپ می‌شد. همچنین این روزنامه دارای صفحه حوادث نیز بود. کمتر از یک سال بعد از انتشار نخستین شماره، در شماره ۴۹ این روزنامه خبر تحریف‌شده‌ای درباره مرگ «امیرکبیر» منتشر شد.
«اصلاحات مالی»
امیرکبیر در دوران صدارت خود با رشوه خواری به مبارزه برخاست. او دستور داد دریافتی‌های بی‌حسابی که از دستگاه‌های دولتی می‌گرفتند، قطع شود. وی حقوق شاه را کاهش داد و ماهانه به دوهزار تومان رسانید. وی سر و سامانی به قوانین مالیاتی داد و صورت عواید و مخارج آن را تعدیل کرد.
«حذف القاب و عنوان‌ها»
«امیرکبیر»، القاب و عنوان‌ها فرمایشی را موجب زیان‌های اجتماعی می‌دانست و در نامیدن دیگران به گفتن واژه «جناب» اکتفا می‌کرد.
«اصلاحات اجتماعی»
«هرزگی»، «قمه‌کشی» و «لوطی‌گری» به خصوص در زمان دولت «حاجی میرزا آقاسی» رواج داشت. غروب که می‌شد هیچ زن و کودکی جرأت بیرون آمدن از خانه را نداشت. جوانان تهران قمه می‌بستند و مردم را آزار می‌دادند. امیرکبیر، دستور داد که رسم قمه‌کشی و لوطی‌بازی از شهرها برداشته شود. وی حمل اسلحه سرد و سلاح گرم را منسوخ کرد. به مرور زمان حمل سلاح منسوخ شد.
«برقراری امنیت در راه‌ها»
امیرکبیر جلوی بسیاری از «راهزنی‌ها» و «دزدی‌ها» در نواحی غرب ایران به‌ویژه در نواحی «چهارمحال و بختیاری»، «کهگیلویه و بویراحمد»، «لرستان» و «لکستان» مثل «خرم‌آباد»، «طرهان» و «رومشکان» را گرفت. با حکم «امیرکبیر» «اردشیر میرزا» و «خانلر میرزا» به عنوان حکام آن نواحی انتصاب شدند و بسیاری از دزدها و راهزن‌ها در آن نواحی که «بختیاری»، «لر» و «لک» بودند را به دار مجازات آویختند.
«ایجاد قراولخانه»
امیرکبیر دستور داد ۴۰ قراولخانه (ماموران حکومتی) در نقاط مختلف دارالخلافه (تهران) دایر شود. وی همچنین برای هر قراولخانه، ۱۲ نگهبان تعیین کرد.
«اصلاح وضع چاپارخانه دولتی»
«امیرکبیر» یکی از مشکلات اقتصادی را عدم وجود وسایل ارتباطی بین شهرها می‌دانست و برای برطرف شدن این مشکل بسیار تلاش کرد. او در سال ۱۲۶۷ هجری قمری پستخانه‌ای تأسیس کرد و برای حفاظت محموله‌های پستی در تمامی راه‌های کشور قراول‌خانه‌هایی ایجاد شد. در هر ماه ۲ بار چاپارها به «آذربایجان»، «مازندران»، «کرمان»، «خراسان»، «استرآباد» و «کرمانشاه» در رفت و آمد بودند.
«توجه به تولید و آبادی اراضی»
«سدی» به دستور امیر در نقطه اتصال «رود قره‌چای» و «اناررود» در «قم» و ساختن پل بر روی آن بود. از کارهای عمرانی دیگر ساختن «سد» بر روی رودخانه «گرگان» زیر نظر «میرزا حسن» مهندس ظرف یک سال بود.
«مبارزه با شکنجه»
نخستین بار مبارزه با شکنجه در زمان «محمدشاه قاجار» و به دستور «میرزا آغاسی» آغاز شد اما این دستور به مرحله اجرا نرسید. نخستین بار «امیر کبیر» و پس از او «میرزا حسن خان سپهسالار» با قدرت خاص خود، موفق به اجرای دستور منع شکنجه «میرزا آغاسی» شدند. در ماه ربیع الثانی سال ۱۲۶۶ آیین‌نامه‌ای تدوین و به حاکمان مناطق ارسال شد و در متن آن ذکر شده بود شکنجه کردن متهمین و جزای بی‌تناسب افراد گناهکار ممنوع است. همچنین در صورت محرز شدن جرم مقصرین و مجرمین، طبق احکام شرع و عرف مجازات شوند.
«سر و سامان دادن به ارتش»
برای اینکه وابستگی نظامی ایران به «روسیه» و «انگلیس» کم شود دستور داد تا کارخانه‌های ساخت تسلیحات نظامی در «خراسان»، «آذربایجان»، «فارس» و «اصفهان» راه‌اندازی شود.
«اصلاحات مذهبی»
«بست‌نشینی» یک حرکت به جهت فرار از جرم یا ظلم به اماکن مذهبی برای فرد تحت تعقیب قانون است. نخستین کسی که با «بست‌نشینی» به‌طور جدی مبارزه کرد، «امیرکبیر» بود. «امیر کبیر» در جنگ با «سالار خان»، برای نخستین بار به «عزیزخان» دستور داد در صورت پناه بردن «سالار خان» به حرم امام رضا (ع) او را از بست خارج کند. «امیر کبیر» بست نشینی را ممنوع کرد. وی دستور داد هر کسی که از ترس قانون به مکان‌های مقدس فرار می‌کرد را دستگیر کنند.
